Obóz Koncentracyjny dla Młodzieży i późniejsze Miejsce Zagłady Uckermark
Oto krótkie podsumowanie zawartości strony.
Obóz koncentracyjny dla dziewcząt* i młodych kobiet* ( 1) w Uckermark (w Brandenburgii) został założony wiosną 1942 roku przez więźniarki Obozu Koncentracyjnego dla Kobiet Ravensbrück. Do 1945 r. w obozie przebywało około 1200 dziewcząt* i młodych kobiet*. Obóz przeznaczony był dla młodzieży w wieku od 16 do 21 lat. Do obozu trafiały jednak także znacznie młodsze dziewczęta*. Dekret z 1937 roku o >zapobiegawczej walce z przestępczością< (2) umożliwiał więzienie dziewcząt* i kobiet* uznanych za >aspołeczne<. Obóz został nazwany przez narodowych socjalistów >Obozem Ochronnym dla Młodzieży<. Wiele dziewcząt* i młodych kobiet* trafiało do obozu z placówek opiekuńczo – wychowawczych (np. z domów dziecka). Instytucje nazistowskie określały je jako tzw. zaniedbane seksualnie, niewykształcone, aspołeczne, odmawiające pracy lub stawiające opór. Słoweńskie partyzantki i prześladowane politycznie Polki umieszczono w specjalnym bloku. Inne dziewczęta* i kobiety* więzione były z powodów ideologicznych i rasowych jak Żydówki, Romki i Sinti. Według ideologii nazistowskiej, te kobiety* i młode dziewczęta* zagrażały narodowemu organizmowi narodowemu.
Według relacji więźniarek, w obozie koncentracyjnym Uckermark więziono również kilku chłopców*. Obóz ten był jednak szczególnie nastawiony na prześladowanie dziewcząt i młodych kobiet. Chłopcy* i młodzi mężczyźni* osadzani byli w Obozie Koncentracyjnym dla Młodzieży w Moringen (w Dolnej Saksonii).
“Ja po prostu kilka razy uciekłam i to było zgłoszone do Urzędu ds. Młodzieży [Jugendamt]. Nigdzie nie wytrzymywałam długo, byłam wędrowcem. […] Miałam problemy z Urządem ds. Młodzieży, bo nie dopełniłam obowiązku meldunkowego i tak stoczyło się moje życie, poszłam do więzienia, a potem z jednego więzienia do drugiego i do następnego i do następnego.”
Wywiad z Anitą Köcke
Anita Köcke/ Więźniarka obozu koncentracyjnego dla młodzieży Uckermark
Zarówno Obóz Koncentracyjny dla Młodzieży, jak i późniejsze Miejsce Zagłady były ściśle powiązane z położonym obok Obozem Koncentracyjnym dla Kobiet w Ravensbrück.
Obóz Koncentracyjny dla Młodzieży podlegał Urzędowi Policji Kryminalnej Rzeszy, a kierownikiem obozu była radczyni kryminalna Lotte Toberentz. W obozie zatrudnionych było 80 -100 strażniczek, które pracowały jako tzw. wychowawczynie.
Z tego, co wiadomo, obóz składał się z 15-17 baraków, w których przebywały dziewczęta* i młode kobiety*. Zarówno baraki więźniarek, jak i cały obóz otoczone były drutem kolczastym. Poza ogrodzeniem znajdowały się inne baraki i domy należące do obozu, takie jak kwatery dla strażniczek, szklarnie i ferma królików. W 1942 r. firma Siemens & Halske wybudowała obok obozu w Ravensbrück zakład produkcyjny, w którym więźniarki z obu obozów koncentracyjnych musiały wykonywać pracę przymusową. Od 1944 r. przedsiębiorstwo wybudowało dwa kolejne baraki produkcyjne bezpośrednio na terenie Obozu Koncentracyjnego Uckermark.
Dzień w obozie zaczynał się o 5 rano od tzw. ćwiczeń porannych. Po tym następowało 10-12 godzin pracy przymusowej i kilka godzin apelu na stojąco. Ciężka praca, brak środków do życia i dostępu do opieki medycznej, prowadziły do chorób, a nawet do śmierci.
“[…] Straszny głód był zawsze, zawsze. A na dodatek częstą karą, było pozbawienie jedzenia! Nieposłanie łóżka, zbytnie lenistwo w pracy, obgadywanie sąsiadki i wiele innych podobnych rzeczy karane było głodem. Pod koniec wojny jedzenia było jeszcze mniej i było znacznie gorsze. Trwający miesiące głód w latach, w których się jeszcze rozwijasz psychicznie i fizycznie, ma konsekwencje na całe życie. Ludzie dzisiaj nie do końca to rozumieją, bo najważniejsze dzisiaj jest to, żeby nie jeść za dużo. Chyba nadmierne zamartwianie się o jedzenie nie przejdzie mi nigdy.”
Fragment listu Stanki Simoneti wysłanego na uroczystość upamiętniającą Uckermark w 2007 roku.
Stanka Simoneti/ więźniarka obozu koncentracyjnego dla młodzieży Uckermark
Miejsce Zagłady Uckermark
Pod koniec 1944 r. część Obozu Koncentracyjnego dla Młodzieży została ewakuowana. Tylko około 50-60 dziewcząt* i młodych kobiet* pozostało wraz ze strażniczkami w czterech barakach na uboczu, odsuniętych od reszty obozu.
Obóz koncentracyjny został przekształcony w Miejsce Zagłady. Wywożono do niego początkowo kobiety* z przepełnionego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück, później także osoby z innych obozów koncentracyjnych i gett. Wśród nich było wiele węgierskich Żydówek, bojowniczek ruchu oporu różnych narodowości i kobiet*, które po stłumieniu Powstania Warszawskiego w 1944 r. zostały najpierw wysłane do Ravensbrück, a potem do Miejsca Zagłady.
Warunki bytowe w Miejscu Zagłady były systematycznie i drastycznie pogarszane w celu uśmiercania kobiet* przez głód, choroby i zimno. Wiele zginęło też od zastrzyków lub innego podania trucizny. Od lutego 1945 r. kobiety* były mordowane również w ukończonej w międzyczasie komorze gazowej w Obozie Koncentracyjnym Ravensbrück.
W krótkim okresie od stycznia do kwietnia 1945 r. zamordowano około 5000 kobiet*.
Pod koniec kwietnia 1945 roku Obóz Koncentracyjny Ravensbrück, Obóz Koncentracyjny dla Młodzieży i Miejsce Zagłady Uckermark zostały wyzwolone przez Armię Czerwoną.
“Żelazne pręty, poplecznicy SS! Przekraczamy próg. W tym gęstym sosnowym lesie obozu dla młodzieży, obozu śmierci lub raczej przedsionka śmierci, znajduje się tylko kilka baraków z jasnego drewna.
Nie wszystkie baraki obozu są wykorzystywane, gdyż miejsce to nie jest przeznaczone
na pobyt nieszczęśliwych więźniarek, nie, jest to miejsce selekcji, z pomocą tego główny obóz może zostać oczyszczony.”
Maria Massariello Arata: Ravensbrück: Pamiętnik zesłanki. Edition Sturzflüge Studien Verlag, 2005, s. 102f.
Maria Massariello Arata/ więźniarka Miejsca Zagłady
Po wyzwoleniu
Od 1970 roku teren ten był wykorzystywany przez Armię Czerwoną do celów wojskowych, a pozostałości obozu zostały zburzone i zabudowane. Miejsce to zostało tak zmienione, że do dziś nie pozostały po nim prawie żadne widoczne ślady. Dopiero wycofanie się wojsk radzieckich (dawnej Armii Czerwonej) w 1994 r. umożliwiło dostęp do tego miejsca, jednakże topografia obozu do dziś nie została ostatecznie zbadana.
Byłe więźniarki nie miały prawa do odszkodowania zgodnie z prawem obu państw niemieckich, ponieważ nie uznano ich za ofiary reżimu nazistowskiego. Nawet dziś nie ma prawie żadnego społecznego uznania ich prześladowań i cierpienia ani solidarności z nimi. Dopiero w 1970 roku obozy koncentracyjne dla młodzieży otrzymały miano obozów koncentracyjnych, a dopiero w 2020 roku osoby prześladowane jako >aspołeczne< zostały uznane przez rząd federalny za ofiary reżimu nazistowskiego.
Miejsce pamięci Obózu Koncentracyjnego Uckermark/ antyfaszystowska polityka upamiętniania
Od 1997 r. różne grupy antyfaszystowsko-feministyczne pracowały wspólnie z ocalałymi i ich krewnymi nad uczynieniem tego miejsca godnym i ogólnodostępnym miejscem pamięci. Inicjatywa na rzecz Miejsca Pamięci Obozu Koncentracyjnego Uckermark, do której należy powyższa strona internetowa, zajmuje się pracami mającymi na celu upamiętniania historii tego obozu. Od 2005 r. w Miejscu Pamięci odbywają się coroczne uroczystości wyzwolenia. W 2009 r. odsłonięto kamień pamiątkowy, a w 2020 r. nową wystawę. Odbywają się tu również coroczne antyfaszystowsko-feministyczne workcampy i wyjazdy integracyjne. Realizujemy koncepcję zwaną Otwartym Upamiętnianiem. Koncepcja ta zakłada, że na danym terenie mogą rozwijać się różne praktyki upamiętniające, a głosy ocalałych i ich krewnych są w centrum uwagi. Inicjatywa chce, aby ludzie wspólnie brali odpowiedzialność za to miejsce i za upamiętnianie jego historii.
Częścią antyfaszystowskiej pracy upamiętniającej jest twierdzenie, że dzisiaj też ludzie, którzy są dotknięci ubóstwem są dyskryminowani i pogardzani. Podobnej dyskryminacji doświadczają nadal Sinti i Roma, jak również osoby świadczące usługi seksualne, bezdomni, bezrobotni i osoby mieszkające w placówkach opiekunczo-wychowawczych.
Miejsce Pamięci w Uckermark można zwiedzać pieszo, częściowo dostępne jest też dla wózków inwalidzkich. Wystawa jest w języku niemieckim i angielskim. Audioprzewodnik z dodatkowymi informacjami w języku niemieckim, angielskim i polskim można pobrać ze strony internetowej.
Wskazówki dojazdu znajdują się w zakładce: Kontakt. W razie jakichkolwiek pytań lub sugestii, prosimy o kontakt pod adresem: initiative@gedenkort-kz-uckermark.de
Przypisy:
1) Używając * (gwiazdka płci), chcemy zostawić miejsce dla osób, które były osadzone jako dziewczęta i kobiety, ale nie identyfikowały się jako takie. Ponieważ osób o których mowa, nie można już zapytać jak się identyfikowały, dostały tę gwiazdkę. (⇑)
2) Język narodowych socjalistów jest wyjątkowo nieludzki. Kiedy piszemy o tym czasie, niemal nie sposób obejść się bez przytoczenia tych nieludzkich określeń. Aby zdystansować się od od nich, oznaczamy dyskryminujące określenia (narodowego socjalizmu) w ten sposób >< . W tekście wygląda to tak: >asocial<. (⇑)
Tłumaczenie: Asia Goldstein
